Τι αλλάζει στη δομή της οικογένειας
Οι οικονομικές πιέσεις προκαλούν εντάσεις και σε ενδοοικογενειακό επίπεδο, επειδή οι γονείς καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τα οικονομικά τους και να οριοθετήσουν τις ανάγκες των ίδιων και των παιδιών τους.
Τα παιδιά, από την άλλη, θα βιώσουν ένα επισφαλές και αβέβαιο κλίμα, εξαιτίας αυτού του επαναπροσδιορισμού, ενώ είναι πιθανό να μείνουν και χωρίς την προστασία των γονιών. Αυτό γεννά στα ίδια φόβο, υπαρξιακό πόνο και έντονο θυμό. Ο θυμός αυτός ενισχύει επιθετικές ή ακόμη και παραβατικές συμπεριφορές.
Οι νέοι, έχοντας πνευματικά και μορφωτικά προσόντα ανώτερα των υποβαθμισμένων και χωρίς προοπτική εξέλιξης εργασιακών θέσεων που προσφέρονται, θεωρούν ότι ο γάμος είναι απαγορευτικός, εφόσον αδυνατούν να συντηρήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό φανερώνει ότι οι επιπτώσεις της κρίσης θα επεκταθούν όχι μόνο στο θέμα του επαγγελματικού προσανατολισμού και του αντικρίσματος του επαγγέλματος, όπου ο φόβος της απόλυσης, η μείωση των ωρών εργασίας και των μηνιαίων απολαβών θα είναι μία απτή πραγματικότητα. Θα επιφέρει και ένα αίσθημα έντονης δυσφορίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης στους γονείς και εγωκεντρικές τάσεις στα παιδιά, οι οποίες αναδύονται ως αντισταθμιστικός μηχανισμός μπροστά στον φόβο για το μέλλον.
Το μοντέλο της οικογένειας έχει αλλάξει. Τα διαζύγια έχουν αυξηθεί (η συχνότητά τους σήμερα στην Ελλάδα αγγίζει το 27%), το ίδιο και η υπογεννητικότητα (σήμερα μια οικογένεια γεννά κατά μέσον όρο 1,2 παιδιά), αλλά και οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι άγαμες μητέρες. Η αναγκαστική πια απουσία της μητέρας από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του παιδιού προκαλεί συναισθηματικά προβλήματα στο ίδιο (έλλειψη βασικής ασφάλειας που εγκαθιδρύεται στα πρώτα χρόνια της ζωής). Οι γονείς, ενοχοποποιημένοι από την πολύωρη απουσία, υπερκαλύπτουν τις ψυχικές ανάγκες των παιδιών με υλικά αγαθά. Mπροστά στην οικονομική κρίση, θα παρατηρηθούν μεταβολές στη δομή της συζυγικής οικογένειας, σύγχυση ρόλων και δυσκολία ταύτισης των παιδιών με τους γονείς. Οι γονείς, βιώνοντας τον φόβο για τη νέα δύσκολη αυτή κατάσταση, θα κληθούν να επαναπροσδιορίσουν τις ανάγκες αυτών και των παιδιών τους. Η διαχείριση του δικού τους πένθους θα τους απομακρύνει συναισθηματικά από τα παιδιά. Οργισμένοι από τη βίαιη αφαίρεση εν μία νυκτί κεκτημένων από χρόνια δικαιωμάτων τους, θα μεταθέσουν τις ευθύνες κυρίως στους άλλους. Τα παιδιά θα επιδίδονται περισσότερο στην ανεύρεση συντρόφων ή φίλων μέσα από το Διαδίκτυο. Το συναισθηματικό κενό μέσα και έξω από τη σχέση, σε συνδυασμό με την παρακμή του ιδεολογικού συστήματος και του συστήματος ηθικών αξιών αλλά και την απαξίωση του πολιτικού συστήματος και την αποστασιοποίηση από τις θρησκευτικές αξίες, μπορεί να τα οδηγήσει στην ανάγκη χρήσης διεγερτικών ουσιών, σε βίαιες παραπτωματικές συμπεριφορές και σε εσωστρέφεια και εγωκεντρικότητα.
Τι μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας;
- Ας μην παρασυρόμαστε από σενάρια φόβου και πανικού που δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο ενισχύουν το αίσθημα της αβεβαιότητας και καταλήγουν σε λανθασμένες και βιαστικές αποφάσεις. Να έχουμε πάντα υπόψη ότι η τηλεόραση και γενικά τα ΜΜΕ προβάλλουν τις ειδήσεις με τρόπο που αποσκοπεί στην εύκολη προσέλκυση του ενδιαφέροντος και την αύξηση της τηλεθέασης. Επομένως, τα όσα προβάλλονται δεν αντανακλούν απαραίτητα τις πραγματικές διαστάσεις των προβλημάτων και απαιτούν την από μέρους μας κριτική επεξεργασία.
- Ας μην προβούμε σε ακραίες συμπεριφορές ως προς τη διαχείριση των χρημάτων μας. Η τσιγκουνιά, βάσει της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη ενοχή, κλείσιμο στον εαυτό μας και φόβο έλλειψης. Ας κάνουμε μια επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων μας, χωρίς όμως να ξοδεύουμε αφειδώς τα χρήματα.
- Η καλοπέραση δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το χρήμα. Υπάρχουν εναλλακτικές μορφές διασκέδασης, όπως οι συγκεντρώσεις φίλων σε σπίτια, ακόμη και εναλλακτικές μορφές διακοπών (εξοχικά σπίτια φίλων, κάμπινγκ), που μπορεί να αποδειχθούν ακόμη πιο ευχάριστες από τις πολυδάπανες μορφές που έχουμε συνηθίσει.
- Ας οριοθετήσουμε τις ανάγκες μας. Κάποιες από αυτές είναι πλασματικές και αποσκοπούν μόνο στην επίδειξη και την περιττή πολυτέλεια. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να στενοχωρηθούμε εάν, για παράδειγμα, στερηθούμε ένα ακριβό αυτοκίνητο, εφόσον αυτό δεν αποτελεί βασική μας ανάγκη.
- Η ψυχολογική αντίδραση και η νοοτροπία μας είναι το ίδιο σημαντική όπως και οι πράξεις μας, αν όχι περισσότερο σημαντική. Η δυσφορία που βιώνουν οι άνθρωποι οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στην ερμηνεία που δίνουν στα πράγματα και όχι στα πράγματα αυτά καθαυτά. Ας δούμε τη νέα κατάσταση των πραγμάτων ως πρόκληση για να επιβεβαιώσουμε την ψυχική μας δύναμη και να κερδίσουμε αυτοπεποίθηση.
- Ας έχουμε κατά νου ότι πολλές από τις υλικές ανάγκες των παιδιών μας υπάρχουν για να καλύψουν τεχνητά την απουσία των γονιών. Η παρουσία μας χρειάζεται να είναι πιο ουσιαστική, χωρίς να διστάσουμε να εκθέσουμε στα παιδιά τη σημερινή κατάσταση δίχως υπερβολές. Όσο για το παιχνίδι, το σίγουρο είναι ότι η κοινωνική συναναστροφή με συνομηλίκους είναι πολύ πιο ουσιαστική για την ανάπτυξη απ’ ό,τι τα διάφορα ακριβά ηλεκτρονικά παιχνίδια.
- Ας εντάξουμε τα παιδιά σε υποσυστήματα όπως είναι ο προσκοπισμός, οι ομάδες ζωγραφικής, οι αθλητικές ομάδες, το κατηχητικό. Γιατί όπως αναφέρει και ο Αλβέρτος Σβάιτσερ: «Η ευτυχία είναι το μόνο πράγμα που διπλασιάζεται όταν το μοιράζεσαι».
Τι να κάνουμε σε σχέση με τα παιδιά μας
1. Χωρίς ακρότητες και υπερβολές
οφείλουμε να ενημερώσουμε τα παιδιά για τη σημερινή δυσκολία του τόπου
και των ελληνικών νοικοκυριών.
2. Να βοηθήσουμε τα παιδιά να
επανατοποθετηθούν όσον αφορά τις προτεραιότητές τους. Συχνά και εκείνα
όπως εμείς δημιουργούν ανάγκες πλασματικές και όχι βασικές για τη
σωματική και ψυχολογική τους ισορροπία.
3. Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να εκφράσουν
τους φόβους, την οργή και την ανησυχία τους για το αβέβαιο μέλλον,
ελέγχοντας τη δική μας απογοήτευση. Η παρουσία των γονιών κοντά στα
παιδιά είναι πιο ουσιαστική από το ακριβότερο παιχνίδι. Έτσι θα
ανακτήσουν το αίσθημα της βασικής εμπιστοσύνης και σταθερότητας που
χρειάζονται.
4. Ας αποφύγουμε την ανεξέλεγκτη χρήση
του Διαδικτύου, εντάσσοντάς τα σε ομάδες αθλητικές, μουσικής κ.λπ., όπου
ενισχύεται η κοινωνικοποίησή τους και αισθάνονται προστατευμένα.
5. Ας ανατρέξουμε σε άλλες ιστορικές
εποχές με παρόμοια προβλήματα, ώστε να τους εμφυσήσουμε την ελπίδα και
να καλλιεργήσουμε την ονειροπόληση για το μέλλον.
Της Σταυρούλας Κωνσταντάκου-Οικονόμου, ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας
