Οι ιδιωτικές εταιρείες αντιμετωπίζουν το νερό όχι ως κοινό αγαθό, αλλά ως μονοπωλιακό προϊόν με τεράστιες δυνατότητες κερδοφορίας εξαιτίας της απόλυτα ζωτικής σημασίας του
Την ίδια στιγμή στον υπόλοιπο κόσμο η τάση επαναφοράς σε δημόσιο έλεγχο των υπηρεσιών που συνδέονται με το νερό ενισχύεται. Ακόμα και στο Παρίσι, πρωτεύουσα της χώρας στην οποία εδρεύουν οι ενδιαφερόμενες για το δικό μας νερό εταιρείες, η δημοτική αρχή προχώρησε σε επαναδημοτικοποίηση.
Είναι πλέον ευρέως κατανοητό, όπως άλλωστε επιβεβαιώνει πανηγυρικά και η διεθνής εμπειρία, ότι από την ιδιωτικοποίηση του νερού ωφελούνται μόνο ξένα αρπακτικά κεφάλαια τα οποία μεταφέρουν τα κέρδη τους στο εξωτερικό, δεν επενδύουν στις υποδομές και αφού λήξουν τα κερδοφόρα και μονοπωλιακά συμβόλαια που έχουν εξασφαλίσει εγκαταλείπουν τους καταναλωτές με τα δίκτυα διαλυμένα και τις τιμές στα ύψη.
Οι επιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων
Το ντοκιμαντέρ “Το νερό φέρνει χρήμα” (Water makes money) των Λ. Φρανκ (L. Franke) και Χ. Λορενζ (H. Lorenz), που προσφέρει σήμερα η “Αυγή” στους αναγνώστες της σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς -το οποίο φρόντισε για τη διάθεση του υλικού από τους συντελεστές της ταινίας και την ολοκλήρωση του υποτιτλισμού- επικεντρώνεται στις επιπτώσεις της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ευρώπη.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τρόπο με τον οποίο οι ιδιωτικές εταιρείες αντιμετωπίζουν το νερό, όχι ως κοινό αγαθό, αλλά ως μονοπωλιακό προϊόν με τεράστιες δυνατότητες κερδοφορίας εξαιτίας της απόλυτα ζωτικής σημασίας του. Δημιουργήθηκε ως μία ταινία “από τα κάτω” – χρηματοδοτήθηκε από όσους ήθελαν να το δούνε και να το χρησιμοποιήσουν ως μέσο εκπαίδευσης και ενημέρωσης.
Όπως σημειώνουν οι δημιουργοί της ταινίας: “Εκτός από τον αέρα που αναπνέουμε, το νερό είναι το πιο σημαντικό αγαθό για τον άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά. Τον Ιούλιο του 2010 η γενική συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε ψήφισμα που καλούσε στην αναγνώριση της πρόσβασης σε καθαρό νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα (σ.σ.: η Ελλάδα απείχε από τη συγκεκριμένη ψηφοφορία). Ωστόσο το νερό μετατρέπεται σε κερδοφόρο επιχειρηματικό τομέα για τις ιδιωτικές εταιρείες που δεν υποχρεούνται να λογοδοτούν σε οποιονδήποτε άλλο πλην των μετόχων τους, των οποίων τα συμφέροντα δεσμεύονται να εξασφαλίζουν.
Δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα που αφορά μόνο τον Τρίτο Κόσμο και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Όταν ένας δήμος ζητά βοήθεια λόγω οικονομικής αδυναμίας, οι δύο από τις μεγαλύτερες εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τομέα, η Veolia και η Suez, χτυπούν την πόρτα του. Οι συνέπειες; Δραματική αύξηση του κόστους για τους καταναλωτές, κακή ποιότητα νερού, διαρκείς αυξήσεις στα τιμολόγια, κατάχρηση της μονοπωλιακής τους θέσης, έλλειψη διαφάνειας και συχνά διαφθορά. Την ίδια στιγμή οι δήμοι αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία να ελέγξουν κατά πόσο, οι τιμές που χρεώνουν οι εταιρείες ανταποκρίνονται στις παρεχόμενες υπηρεσίες”.
Ιδιωτικά μονοπώλια
Το νερό παραδοσιακά υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο. Ο ισχυρότερος λόγος γι’ αυτό είναι ότι το πόσιμο νερό και το αποχετευτικό δίκτυο αποτελούν τοπικό μονοπώλιο. Πουθενά στον κόσμο δεν χρησιμοποιείται το δημόσιο υδρευτικό δίκτυο σωληνώσεων από διαφορετικούς και ανταγωνιστικούς παρόχους. Όταν ιδιωτικοποιείται αυτή η ζωτικής σημασίας υπηρεσία, στην πραγματικότητα αντικαθίσταται ένα δημόσιο μονοπώλιο με ένα ιδιωτικό.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο στο όνομα του “ελεύθερου ανταγωνισμού” και της “αγοράς” όταν εταιρείες όπως η Veolia και η Suez χτυπούν την πόρτα οικονομικά χειμαζόμενων δημοτικών κοινοτήτων ή χωρών. Όταν το κρίνουν σκόπιμο, μετατρέπονται σε χαμαιλέοντες αρνούμενοι ότι έχουν σχέση με τις ιδιωτικοποιήσεις. Δίνουν στις νέες επιχειρηματικές μορφές που εφευρίσκουν καινοφανή ονόματα όπως “Συμπράξεις δημόσιου – ιδιωτικού τομέα” (Public Private Partnership) ή “Διασυνοριακή χρηματοδοτική μίσθωση” (Cross Border Leasing). Ωστόσο, τα αποτελέσματα τις δραστηριότητάς τους παραμένουν ίδια.
Εμπειρίες από όλο τον κόσμο
Η έρευνα στην οποία στηρίχτηκε το ντοκιμαντέρ είχε στόχο την τεκμηριωμένη παρουσίαση εμπειριών από όλο τον κόσμο σχετικά με το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης του νερού. Παραδείγματα από την Ευρώπη και την Αμερική δίνουν τη δυνατότητα συναγωγής συμπερασμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα αποτελέσματα που είχε για το Παρίσι και άλλες γαλλικές πόλεις η παράδοση του ελέγχου του νερού στη Veolia, αλλά και στο πώς έγινε δυνατή η επαναφορά του σε δημόσιο έλεγχο.
Σήμερα στη Γαλλία, που αποτελεί την έδρα των δύο ισχυρότερων εταιρειών του κλάδου, οι δήμοι που επιχειρούν να ξεφύγουν από τον ιδιωτικό έλεγχο της εκμετάλλευσης του νερού αυξάνονται με εντυπωσιακό ρυθμό. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Veolia κινήθηκε νομικά κατά του ντοκιμαντέρ και των δημιουργών του, χωρίς ωστόσο να κατορθώσει τίποτα περισσότερο από το να του δώσει μεγαλύτερη δημοσιότητα. Στόχος του ντοκιμαντέρ είναι να δώσει την απαραίτητη τεκμηρίωση προκειμένου να εμπεδωθεί ότι η διαχείριση του νερού ως κοινού αγαθού με όρους κοινωνικής ωφέλειας, κοινωνικού ελέγχου και περιβαλλοντικής μέριμνας είναι εφικτή!
Στην Ελλάδα πρόσφατες δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν με σαφήνεια ότι οι πολίτες της χώρας έχουν πραγματοποιήσει αρνητική μεταστροφή ως προς την αντίληψή τους για την ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών. Ιδιαίτερα η περίπτωση του νερού αναδεικνύεται σε εμβληματικό τομέα αντίστασης των κοινωνιών στις διαθέσεις αρπακτικών συμφερόντων. Πλήθος κινημάτων, κινήσεων πολιτών και φορέων κάθε είδους δικτυώνονται, τεκμηριώνουν και προβάλλουν ενεργητικά την πεποίθησή τους ότι το νερό είναι αδιανόητο να αφεθεί σε ιδιωτικό έλεγχο.
Οφείλουμε να επιδιώξουμε τη διεύρυνση αυτής της τάσης με σκοπό να μπορέσουμε συλλογικά να διακρίνουμε μεταξύ εμπορευμάτων και κοινών αγαθών, μεταξύ του κόσμου του κέρδους και της σφαίρας των δικαιωμάτων, μεταξύ της αγοράς και των υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος. Αυτή η διάκριση είναι απαραίτητη προκειμένου να πάψει να θεωρείται “φυσικό” ότι στους στόχους μίας δημόσιας επιχείρησης περιλαμβάνονται η διανομή των μερισμάτων στους μετόχους, η ανταμοιβή του κεφαλαίου και η παραγωγή κέρδους.
Αξιοποιώντας τα διεθνή παραδείγματα μπορούμε να κατοχυρώσουμε συνταγματικά το δημόσιο χαρακτήρα του νερού και των δικτύων του. Κινήματα πολιτών σε άλλες χώρες, όπως πρόσφατα στην Ιταλία, αξιοποίησαν εργαλεία άμεσης δημοκρατίας προκειμένου να πετύχουν αυτόν τον στόχο, όπως επίσημα ή άτυπα δημοψηφίσματα σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Είναι σαφές ότι η διαχείριση των κοινών αγαθών προς όφελος της κοινωνίας συνδέεται άμεσα με την ποιότητα της δημοκρατίας. Η ικανότητα ανάκτησης της έννοιας του “κοινού” και η οικοδόμηση μορφών συμμετοχικής διαχείρισης των κοινών πόρων δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς και αναδιαμορφώνει το περιεχόμενο της ιδιότητας του πολίτη. Σε κάθε περίπτωση η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών συνιστά, πρώτα από όλα, ιδιωτικοποίηση της σφαίρας λήψης αποφάσεων.
Δ. Κοτσακά – Καλαϊτζιδάκη
Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς
