Το 2011 θα μείνει στη μνήμη μας ως η χρονιά κατά την οποία πολλοί υπεραισιόδοξοι Αμερικανοί εγκατέλειψαν την ελπίδα τους. Ο πρόεδρος Κένεντι είχε πει κάποτε ότι η πλημμυρίδα ανυψώνει όλα τα σκάφη. Τώρα όμως, την ώρα της ύφεσης, οι Αμερικανοί αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι ψηλότερα έμειναν μόνο τα πολύ μεγάλα καράβια ενώ όλα τα μικρά βαρκάκια έγιναν κομμάτια όταν υποχώρησαν τα νερά.
Στο σύντομο χρονικό διάστημα όπου η ανάπτυξη ανέβαζε πράγματι την αμερικάνικη κοινωνία, εκατομμύρια άνθρωποι πίστεψαν ότι μπορεί να έχουν μια δίκαιη ευκαιρία να πραγματοποιήσουν το Αμερικανικό Όνειρο. Τώρα όμως όλα αυτά τα όνειρα χάθηκαν. Όσοι έχασαν τις δουλειές τους το 2008 και το 2009 εξάντλησαν μέσα στο 2011 τις αποταμιεύσεις τους. Δεν έχουν επίσης ‘λαμβάνειν’ άλλα επιδόματα ανεργίας.
Οι τίτλοι των μέσων μαζικής ενημέρωσης που ανακοινώνουν τις νέες θέσεις εργασίας – οι οποίες δεν επαρκούν για να καλύψουν τον αριθμό εκείνων που εισέρχονται στην αγορά απασχόλησης – δεν σημαίνουν τίποτα για τους 50ρηδες οι οποίοι έχουν ελάχιστες ελπίδες να ξαναβρούν δουλειά.Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι μεσήλικες που θεώρησαν ότι θα μείνουν άνεργοι για λίγους μήνες αρχίζουν πλέον να συνειδητοποιούν ότι υποχρεώθηκαν σε πρόωρη αποχώρηση από την αγορά εργασίας. Αλλά ούτε κι οι νέοι που αποφοιτούν από τα κολέγια με χρέος κάποιων δεκάδων χιλιάδων δολαρίων για τις σπουδές τους μπορούν να βρουν δουλειά. Άλλοι έμειναν άστεγοι και ζουν με συγγενείς και φίλους. Τα σπίτια που είχαν αγοράσει στα χρόνια της έκρηξης της αγοράς ακινήτων είτε τα έχασαν με τις κατασχέσεις είτε υποχρεώθηκαν να τα πουλήσουν με ζημιά. Πάνω από 7 εκατομμύρια αμερικανικές οικογένειες έχουν χάσει τα σπίτια τους από το 2007.
Το σκοτεινό υπογάστριο της χρηματοπιστωτικής έκρηξης της δεκαετίας του 2011 το βλέπουμε σε πλήρη ανάπτυξη και στην Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές αναβολές σχετικά με την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης και η ολοκληρωτική αφοσίωση των κρατών μελών της Ευρωζώνης στη λιτότητα άρχισαν από πέρυσι να παράγουν πολλά θύματα. Η μόλυνση πέρασε στην Ιταλία. Η ανεργία της Ισπανίας, που από την έναρξη της ύφεσης βρισκόταν κοντά στο 20%, σκαρφαλώνει ακόμα ψηλότερα. Και το μέχρι χτες αδιανόητο – το τέλος του ευρώ – αρχίζει να μοιάζει με πραγματική πιθανότητα.
Το 2012 θα είναι ακόμη χειρότερο. Υπάρχουν προφανώς κάποιες πιθανότητες η Αμερική να λύσει τα πολιτικά της προβλήματα και να υιοθετήσει εν τέλει τα αναγκαία δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας που χρειάζονται για τη μείωση της ανεργίας περί το 6% ή το 7% – προφανώς στα επίπεδα του 4% και του 5% που υπήρχαν πριν την κρίση δεν πρέπει να ελπίζουμε. Αλλά αυτό είναι τόσο απίθανο όσο και το να λύσει η Ευρώπη τα προβλήματά της αποκλειστικά και μόνο με πολιτικές λιτότητας. Αντιθέτως η ευρωπαϊκή λιτότητα θα πλήξει τις αναπτυξιακές προοπτικές της Ευρώπης. Δίχως ανάπτυξη η ευρωπαϊκή κρίση χρέους και η κρίση του ευρώ θα συνεχίσουν να επιδεινώνεται. Και η μακρόχρονη παγκόσμια κρίση που ξεκίνησε με την κατάρρευση της φούσκας στην αμερικάνικη αγορά ακινήτων του 2007 και η ύφεση που την ακολούθησε θα συνεχιστούν.
Επιπλέον οι μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες που κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα χωρίς απώλειες μέσα στην καταιγίδα του 2008 και 2009, μπορεί να μην τα καταφέρουν εξίσου καλά με τα προβλήματα που διαγράφονται τώρα στον ορίζοντα. Η οικονομία της Βραζιλίας πέρασε σε στασιμότητα, προκαλώντας σοβαρές ανησυχίες στους γείτονές της στη Λατινική Αμερική.Εν τω μεταξύ ούτε τα μεγάλα μακροπρόθεσμα προβλήματα – το θέμα της κλιματικής αλλαγής και των άλλων περιβαλλοντικών κινδύνων καθώς και της αύξησης των ανισοτήτων στις περισσότερες χώρες του κόσμου – τα έχουμε λύσει. Αντίθετα, για ορισμένα υπάρχουν τάσεις επιδείνωσης. Για παράδειγμα, η υψηλή ανεργία συμπιέζει τους μισθούς και αυξάνει την ανεργία.
Το καλά νέα είναι ότι αν αντιμετωπίζαμε τα μακροπρόθεσμα προβλήματα θα λύναμε και τα βραχυπρόθεσμα. Η αύξηση των επενδύσεων στις νέες οικολογικές ενεργειακές τεχνολογίες για την αποτροπή του φαινομένου του θερμοκηπίου θα τόνωνε την οικονομική δραστηριότητα και την ανάπτυξη και θα προσέφερε νέες θέσεις εργασίας. Μια πιο προοδευτική φορολογία που θα αναδιένειμε εισοδήματα από την κορυφή στο μέσο και στον πυθμένα της κοινωνικής πυραμίδας του πλούτου θα περιόριζε την ανισότητα και θα αύξανε την απασχόληση στηρίζοντας τη συνολική ζήτηση. Η αύξηση της φορολογίας επί της κορυφής του πλούτου θα έδινε έσοδα για τη χρηματοδότηση των απαιτούμενων δημοσίων επενδύσεων και για την παροχή κοινωνικής προστασίας σε όσους έχουν βρεθεί στον πυθμένα, συμπεριλαμβανομένων των ανέργων.
Ακόμα και χωρίς αύξηση του δημοσίου ελλείμματος, η αύξηση των φόρων επί του πλούτου και η αύξηση των δημοσίων δαπανών μέσα σε έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό θα μείωναν την ανεργία και θα αύξαναν την παραγωγή. Το βασικό πρόβλημα είναι ωστόσο ότι η πολιτική και η ιδεολογία – και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού αλλά κυρίως στην Αμερική – δεν τα επιτρέπουν όλα αυτά. Η σταθεροποίηση του ελλείμματος θα γίνει με μείωση των κοινωνικών δαπανών που θα επιδεινώσουν τις ανισότητες. Παρομοίως η διαρκής έλξη των οικονομικών που εστιάζουν μόνο στην πλευρά της προσφοράς, παρά τις ενδείξεις σε βάρος τους – ιδίως σε μια περίοδο υψηλής ανεργίας όπως η σημερινή – θα αποτρέψει την αύξηση της φορολογίας της κορυφής του πλούτου.
Ακόμη και πριν την κρίση είχε διαμορφωθεί μια νέα ισορροπία οικονομικής ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην πραγματικότητα βέβαια επρόκειτο για τη διόρθωση μιας ιστορικής ανωμαλίας που κράτησε 200 χρόνια, κατά τα οποία το μερίδιο της Ασίας στο παγκόσμιο ΑΕΠ πέρασε από το σχεδόν 50% σε κάτω του 10%. Η πραγματιστική δέσμευση στην ανάπτυξη που βλέπουμε σήμερα στην Ασία και στις άλλες αναδυόμενες οικονομίες έρχεται σε οξεία αντίθεση με τις λανθασμένες πολιτικές του δυτικού κόσμου οι οποίες οδηγούνται από έναν συνδυασμό της ιδεολογίας με τα ισχυρά συμφέροντα και σχεδόν δείχνουν να αντανακλούν μια δέσμευση στη μη ανάπτυξη.
Κατά συνέπεια, οι παγκόσμιες οικονομικές ανισορροπίες είναι πιθανόν να επιδεινωθούν οδηγώντας, ίσως αναπόφευκτα, σε πολιτικές εντάσεις. Με δεδομένα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία, θα είμαστε τυχεροί αν αυτές οι εντάσεις δεν αρχίσουν να εκδηλώνονται μέσα στο 2012.
