ΝΕΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ, κοινωνική ανθρωπολόγος
Πώς εκδηλώθηκε και τι σημαίνει ο διωγμός των Ελλήνων από Ελληνες κατά τον 20ό αιώνα; Η Νένη Πανουργιά, δυναμική φωνή στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Κολούμπια, διερεύνησε το ζήτημα ιστορικά και ανθρωπολογικά. Στάθηκε ειδικά στα μέτρα που πήρε το ελληνικό κράτος για την καταστολή της Αριστεράς.
Πώς
εκδηλώθηκε και τι σημαίνει ο διωγμός των Ελλήνων από Ελληνες κατά τον
20ό αιώνα; Η Νένη Πανουργιά, δυναμική φωνή στο αμερικανικό πανεπιστήμιο
Κολούμπια, διερεύνησε το ζήτημα ιστορικά και ανθρωπολογικά. Στάθηκε
ειδικά στα μέτρα που πήρε το ελληνικό κράτος για την καταστολή της
Αριστεράς και φώτισε το πώς οι αριστεροί/ές έζησαν ως πολιτικοί
απόβλητοι για περισσότερο από μισόν αιώνα. Το βιβλίο της «Επικίνδυνοι
πολίτες» συνθέτει γεγονότα και βιώματα (ακόμη και δικά της) σε ένα
αφήγημα με υψηλή θερμοκρασία. Πρωτοεκδόθηκε στις ΗΠΑ το 2009, απέκτησε
30.000 αναγνώστες και η τωρινή ελληνική έκδοσή του βάζει ξανά στο
τραπέζι το θέμα της κρατικής τρομοκρατίας απέναντι στην Αριστερά αλλά
και γενικότερα απέναντι στον πολιτικό κόσμο που διαφωνεί.«Η άνοδος και κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ σήμανε ταυτοχρόνως την ιστορική νίκη και την ιστορική ήττα της Αριστεράς, καθώς προσεταιρίστηκε το ΕΑΜ και το Πολυτεχνείο, παρακάμπτοντας την ιστορία της Αριστεράς
Συνέντευξη στη Μικέλα Χαρτουλάρη
• Στο βιβλίο σας εξετάζετε την εικόνα του πολιτικού απόβλητου που κατασκεύασε για τους Ελληνες αριστερούς/ές το ελληνικό κράτος και της Δεξιάς και του Κέντρου, από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ομως η Αριστερά είναι πολλές Αριστερές. Ποια διάλεξε το κράτος;
Το κράτος, δεξιό, κεντρώο ή εκσυγχρονιστικό, αυτοταυτιζόμενο με την κοινωνία, έχει κατασκευάσει μία μόνο και επικίνδυνη «Αριστερά» με το ίδιο πρόσωπο. Προφανώς αυτή η συνολική και μονολιθική κατασκευή υπογραμμίζει την ηγεμονική κίνηση του κράτους που κρατούσε τα νήματα της νοηματοδότησης της Αριστεράς. Μ’ άλλα λόγια, αυτό που αντιλαμβανόταν η «Αριστερά» ως
Αριστερά, ως ένα χώρο, δηλαδή, πάντα υπό κριτική και αυτοκριτική, πάντα κινούμενο και ποτέ στατικό, το κράτος το επαναπροσδιόρισε ως κάτι το πολύ συγκεκριμένο και σταθερό βάσει όλων των συντακτικών στοιχείων που συγκροτούν το εξαπλουστευτικό δίπολο εχθρός/φίλος. Η «Αριστερά» έγινε ο ιδεολογικός εχθρός του κράτους με την επακόλουθη αναγωγή της και σε υπαρξιακό εχθρό. Ετσι πραγματοποιήθηκε και η διολίσθηση από «ιδεολογική ετερότητα» σε «κονσερβοκούτι» πολύ πριν βγουν τα μαχαίρια της ΟΠΛΑ. Και τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει και τόσο πολύ γιατί και τώρα, έναν αιώνα μετά, ακόμα οι αριστεροί/ές αντιμετωπίζονται ως εχθροί της κοινωνίας.
• Στα χρόνια της παντοδυναμίας του ΠΑΣΟΚ πώς διαφοροποιήθηκε ο βαθμός επικινδυνότητας του αριστερού ανθρώπου;
Το ΠΑΣΟΚ έφτιαξε μια ιδεολογική και πολιτική σούπα βελουτέ, όπου δεν ξεχώριζε κανείς μέσα του διακριτές πολιτικές οντότητες. Ανέβασε τον Βαφειάδη στο μπαλκόνι μαζί με τον Παπανδρέου. Αυτή ήταν μια τεράστια στιγμή για την Αριστερά καθώς σήμανε ταυτοχρόνως την ιστορική νίκη και την ιστορική της ήττα, που σφραγίστηκε με το κάψιμο των φακέλων στη Χαλυβουργική. Από εκείνη τη στιγμή και μετά η Αριστερά αποδυναμώθηκε, έχασε τον προσανατολισμό της, αναλώθηκε σε μεγάλο βαθμό στις ενδοαριστερές διαμάχες και έχασε την επαφή της με την βάση της. Το ΠΑΣΟΚ, μέσω του Ανδρέα Παπανδρέου και της προσωπικής και πολιτικής του πορείας, βρέθηκε σε μία συνομιλία με το κύμα ριζοσπαστικοποίησης που προέκυψε με τη Μεταπολίτευση στη νεολαία, η οποία από τη μια πλευρά είχε αναπτύξει μία τεράστια καχυποψία για τα σταθερά αριστερά σχήματα και από την άλλη ήθελε να μετέχει σε ένα εξαπλουστευμένο αριστερό αφήγημα, δηλαδή ΕΑΜ και Πολυτεχνείο, χωρίς Λαμπράκηδες και 1-1-4. Εκείνη την εποχή θεμελιώθηκε ως «επικίνδυνη» η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Οι μόνοι επικίνδυνοι αριστεροί αυτής της περιόδου ήταν εκείνοι που η θεσμική Αριστερά δεν αποδεχόταν ως αριστερούς, εκείνοι δηλαδή τους οποίους κατέταξε στους αναρχικούς, στους αριστεριστές, στη «17 Νοέμβρη», παρά το γεγονός ότι η οπτική, η προοπτική και η πολιτική τεχνογνωσία τους δεν ήταν ούτε ενιαίες ούτε ιδεολογικά και πολιτικά ταυτόσημες.
• Μετά το 2008 οι μετανάστες αντιμετωπίζονται κι αυτοί ως «επικίνδυνοι» από το ελληνικό κράτος. Ποια είναι η διαφορά σε σχέση με την αντιμετώπιση των αριστερών;
Φαινομενικά δεν υπάρχει και μεγάλη διαφορά. Δηλαδή στη Μακρόνησο, τη Γυάρο και την Μπουμπουλίνας εστάλησαν οι αριστεροί, στην Αμυγδαλέζα, το Φυλάκιο και το Παρανέστι στέλνονται οι μετανάστες. Η αντιμετώπιση είναι ιδεολογική και στις δύο περιπτώσεις, στην πρώτη αντικομμουνιστική, στη δεύτερη ρατσιστική/ξενοφοβική. Υπάρχει, όμως, διαφορά στη θεωρία που οργανώνει τη συγκρότηση αυτής της ιδεολογίας. Κατά τον Πουλαντζά, στην περίπτωση των αριστερών λειτουργεί η θεωρία του εσωτερικού εχθρού. Στην περίπτωση των μεταναστών λειτουργεί η (ναζιστική ρατσιστική) θεωρία της παρασιτικής ύπαρξης, δηλαδή μιας ύπαρξης που είναι θεμελιωδώς άλλη από τη δική μας. Ενώ στην περίπτωση των αριστερών υπήρχε πάντοτε η επιθυμία του κράτους για την επανένταξή τους στο εθνικό σώμα (με μια Δήλωση Μετανοίας, με μια Μακρόνησο, έστω), για το κράτος ο μετανάστης είναι η ουσιοποίηση μιας τόσο ριζικής ετερότητας ώστε δεν μπορεί καν να νοηθεί ως εχθρός: γίνεται ο απόλυτος Αλλος.
• Η πορεία του Χρύσανθου Λαζαρίδη που από «επικίνδυνος πολίτης» έγινε ιδεολογικός εκφραστής της ακροδεξιάς τάσης στην κυβέρνηση Σαμαρά, δεν καταρρίπτει άραγε το επιχείρημα της έρευνάς σας;
Καθόλου. Το πέρασμα του Λαζαρίδη από την Αριστερά, που κράτησε ελάχιστα χρόνια συνολικά, δεν τον έχει καθορίσει. Ηταν ένα «συμβάν» στην ολική του πορεία, το οποίο του έχει παράσχει τα μεθοδολογικά όπλα που χρησιμοποιεί στην εκστρατεία του κατά της Αριστεράς. Αλλά οι προσωπικές επιλογές του καθενός πολίτη δεν αλλοιώνουν τη σύνολη εικόνα και συνήθως εξηγούνται μάλλον ψυχαναλυτικά παρά ανθρωπολογικά. Ο Λαζαρίδης έχει πει κατ΄ επανάληψιν ότι δεν εξαργύρωσε την εμπειρία του στην Αριστερά και το Πολυτεχνείο. Και εδώ βρίσκεται η πεμπτουσία της ιδιοφυΐας Λαζαρίδη— λέει κάτι για να χρησιμοποιηθεί μετά ως τσιτάτο. Αλλά βεβαίως είναι μεγαλειωδώς ψευδές: προφανώς και εξαργύρωσε αυτό το πολιτικό του άπαν ο Λαζαρίδης όταν το κατέθεσε στα πόδια του Δικτύου 21 και της σαμαρικής Δεξιάς ως διαπιστευτήριο του πατριωτισμού και των ικανοτήτων του.
• Η «θεωρία των δύο άκρων» επανατροφοδοτεί σήμερα τη δαιμονοποίηση της Αριστεράς, ωστόσο η εικόνα του επικίνδυνου πολίτη έχει διευρυνθεί για να περιλάβει μέχρι τις τοπικές κοινωνίες που προσπαθούν να αποτρέψουν την καταστροφή ή τη λεηλασία του τόπου τους. Τι θα γράφατε στο βιβλίο σας αν η έρευνά σας δεν σταματούσε το 2008;
Η «θεωρία των δύο άκρων» δεν είναι ούτε νεόκοπη ούτε ιδιαζόντως ευφυής, αν και είναι εξαιρετικά παραπλανητική και, επομένως, επικίνδυνη. Αναπτύσσεται αρχικά ως το καταστατικό ψυχροπολεμικό δίπολο Σταλινισμός/Ναζισμός, κατόπιν στις νεοφιλελεύθερες δημοκρατίες του ύστερου καπιταλισμού ως κομμουνισμός/φασισμός, πριν επανανακαλυφθεί από τους σύγχρονους πολιτικούς επιστήμονες και κυβερνητικούς συμβούλους ως Ακρα Δεξιά/Ακρα Αριστερά. Κατ΄ ουσίαν είναι απλώς ένα πολιτικό εγχειρίδιο, ένας τυφλοσούρτης, όπου οι Ταγματασφαλίτες εξισώνονται με την Αντίσταση, τα παιδιά των κουκουλοφούτερ με τους Χρυσαυγίτες μπράβους ή προβοκάτορες, οι βασανιστές της Χούντας με τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ. Αν έγραφα τώρα, θα έγραφα λοιπόν για τη Χρυσή Αυγή, για τις ομάδες εναλλακτικής πολιτικής που είναι τα απότοκα του ’08 και της κρίσης, για την καχυποψία των νέων απέναντι στην «Αριστερά», και για τις νέες μορφές του υπάρχειν που προτείνουν. Θα έγραφα επίσης για τις καταπατήσεις της συνταγματικής υποχρέωσης της κυβέρνησης περί διατήρησης και προάσπισης του φυσικού περιβάλλοντος και πλούτου της χώρας, καθώς και για την εντατικοποίηση των μέτρων καταστολής. Θα συμπεριελάμβανα, δηλαδή, τις νέες μορφές αμφισβήτησης και αντίστασης κατά των διαφόρων εξουσιών, της κρατικής, της επιστημονικής, των αγορών (εργασίας, χρηματικής, αξιών), της εξουσίας του λόγου, της έμφυλης εξουσίας. Θα συμπεριελάμβανα, δηλαδή, το ποιοι είναι οι σημερινοί απόβλητοι του κράτους, που βεβαίως είναι οι μετανάστες, οι αριστεροί/ές, και, κυρίως, η νεολαία που αντιστέκεται στην υπαρξιακή της κεφαλαιοποίηση.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ποια είναι
Η Νένη Πανουργιά ζει στις ΗΠΑ από το 1982, είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ανθρωπολογίας και έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Columbia, Princeton, NYU, Rutgers, και σήμερα, ως επισκέπτρια στο New School for Social Research (2013-2014). Είναι επίσης μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης και συντάκτρια στο περιοδικό «Journal of Modern Greek Studies». Το πλέον πρόσφατο βιβλίο της είναι το «Επικίνδυνοι πολίτες. Η ελληνική Αριστερά και η κρατική τρομοκρατία» (Εκδόσεις Καστανιώτη 2013, μτφ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, εκδ. Fordham University Press 2009) και το πρώτο της με τίτλο Fragments of Death, Fables of Identity: an Athenian Anthropography τιμήθηκε (1996) με το βραβείο της Διεθνούς Εταιρείας Εθνοϊστορίας. Η καινούργια της έρευνα έχει αφετηρία μια διερώτηση της έννοιας της ζωής στο πλαίσιο των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας στην Αθήνα και τη Νέα Υόρκη.
