ΠΩΣ ΝΑ ΕΡΜΗΝΕΥΣΕΤΕ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΜΕ: ΕΝΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΜΥΗΤΟΥΣ
1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Με μια πρώτη ματιά τα ελληνικά ΜΜΕ μοιάζουν με τα αμερικανικά, με ένα μείγμα εφημερίδων ταμπλόιντ και μεγάλης σελίδας, εθνικούς και τοπικούς τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, και συνταγματικές εγγυήσεις για την προστασία της ελευθεροτυπίας. Μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει μια ελληνική βιομηχανία ΜΜΕ που ελέγχεται από μεγιστάνες των επιχειρήσεων των οποίων οι άλλες επιτυχημένες επιχειρηματικές δραστηριότητες τους επιτρέπουν να επιδοτούν τις ζημιογόνες επιχειρήσεις ΜΜΕ. Με τη σειρά τους αυτές οι επιχειρήσεις ΜΜΕ τούς δίνουν τη δυνατότητα να ασκήσουν πολιτική και οικονομική επιρροή. Το αποτέλεσμα είναι πως τα μέσα συχνά προβάλουν μια σχεδόν κοινή εικόνα για τα εθνικά και διεθνή γεγονότα, εκτός από τις μεταξύ τους κομματικές διαφορές. Ομοίως ένας ενιαίος αντιαμερικανισμός εμπεριέχεται σχεδόν σε κάθε θέμα, ο οποίος όμως έχει μικρή επίδραση στις διμερείς σχέσεις. ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
Η Ιστορία των Ελληνικών ΜΜΕ, από τον Όμηρο μέχρι σήμερα
2. Ο Όμηρος έγραψε για τον Τρωικό Πόλεμο μερικές εκατοντάδες χρόνια αφότου αυτός έγινε, και χρησιμοποίησε στοιχεία του πολέμου για να δημιουργήσει μια ποιητική ιστορία των μαχών μεταξύ των θεών με τους ανθρώπους-πιόνια. Τα υπάρχοντα ελληνικά ΜΜΕ χρησιμοποιούν το ίδιο μείγμα πραγματικότητας και φαντασίας, με μια εξίσου συνετή δόση “από μηχανής θεού” (εξωτερικής δυνάμης) που ελέγχει τα γεγονότα. Η πρώτη σύγχρονη ελληνόφωνη εφημερίδα είχε έδρα τη Βιέννη και το Παρίσι τον 18ο αιώνα και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας του ελληνικού αγώνα
ανεξαρτησίας από τους Οθωμανούς. Με την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, η παράδοση του να κατηγορούνται έξωθεν δυνάμεις (πρώτα οι Μεγάλες Δυνάμεις και στη συνέχεια οι ΗΠΑ) καθιερώθηκε για όλα τα δεινά που διήρχετο η Ελλάδα.
3. Η Ελλάδα σήμερα έχει περίπου 160 εφημερίδες, 180 τηλεοπτικούς σταθμούς, 800 ραδιοφωνικούς, 3.500 περιοδικά και μόλις 10 εκατ. κατοίκους (η Πορτογαλία με τον ίδιο πληθυσμό έχει 35 εφημερίδες, 62 τηλεοπτικούς και 221 ραδιοφωνικούς σταθμούς, σύμφωνα με το “World Factbook” του 2004). Πώς είναι δυνατό όλες αυτές οι επιχειρήσεις να είναι κερδοφόρες; Δεν είναι. Επιδοτούνται από τους ιδιοκτήτες τους, που αν και θα καλωσόριζαν κάθε έσοδο από την πώλησή τους, χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ για να ασκήσουν πολιτική και οικονομική επιρροή και για το λόγο αυτό ελάχιστα ενδιαφέρονται για την κερδοφορία των επιχειρήσεων ΜΜΕ. Επειδή δεν υπάρχουν συνδρομές και παραδόσεις εφημερίδων κατ’ οίκον οι εφημερίδες αναγκάζονται να πωλοούνται σε περίπτερα προσπαθώντας να αποσπάσουν την προσοχή του αναγνώστη. Αυτό σημαίνει πως ακόμα και η σπανίως ήρεμη και μερικώς ακριβή ιστορία έχει έναν παραπλανητικό τίτλο που πολλές φορές δεν έχει καμία σχέση με το θέμα. Επίσης, τα ΜΜΕ χρησιμοποιούν συναισθηματικούς τίτλους και ιστορίες για να προσελκύσουν αναγνώστες και οι σημαντικές για όλους μετρήσεις της τηλεόρασης καθορίζει την κατανομή των διαφημιστικών εσόδων. Επίσης, οι εφημερίδες χρησιμοποιούν εργαλεία όπως οι προσφορές DVD και εφημερίδων.
4. Οι ίδιες επιχειρήσεις ΜΜΕ που έχουν στην κατοχή τους σταθμούς και εφημερίδες έχουν δημιουργήσει διαδικτυακά portals που όμως δεν έχουν ’απογειωθεί’. Το πιο δημοφιλές, το in.gr, διέλυσε το τμήμα ειδήσεων και απλώς δημοσιεύει άρθρα από τις εφημερίδες της μητρικής εταιρείας. Δεν υπάρχουν [εκδόσεις όπως τα] “Salon” και “Drudge Report”.
Ποιός Παρακολουθεί/Διαβάζει Τι;
5. Οι Ελληνες λαμβάνουν ενημέρωση κυρίως από την τηλεόραση, αλλά οι εφημερίδες είναι η κύρια πηγή αναλύσεων. Οι πρωινές εκπομπές “ειδήσεων” (sic) αποτελούν μια προφορική επανάληψη των επίτηδες συναισθηματικών επικεφαλίδων των εφημερίδων. Τα αθηναϊκά ΜΜΕ κυριαρχούν στη χώρα έχοντας το 80% της θεαματικότητας και αναγνωσιμότητας, μέσω και της αναμετάδοσης των ραδιοφωνικών προγραμμάτων από τους σταθμούς της επαρχίας. Οι κρατικοί τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν μικρότερο κοινό σε σύγκριση με τους ιδιωτικούς. Μόνο το 6% των Ελλήνων ενημερώνεται από το διαδίκτυο. Αν και η εμπιστοσύνη του κοινού απέναντι στα ΜΜΕ πέφτει σταθερά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, είναι πολύ πιθανό να ακούσεις φράσεις όπως “μα το διάβασα στην εφημερίδα” ή “το είδα στην τηλεόραση” όταν προσπαθούμε να διορθώσουμε λάθος σε ιστορίες. Μια δημοσκόπηση τον Οκτώβριο του 2005 έδειξε πως αν και το 71% των Ελλήνων θεωρεί τα ΜΜΕ ιδιαιτέρως συναισθηματικά, οι εφημερίδες με πιο συναισθηματικό χαρακτήρα είναι εκείνες με τις μεγαλύτερες πωλήσεις.
6. Ένας Έλληνας πολιτικός συντάκτης περιέγραψε την κατάσταση ως ένα μουσακά με πολλά στρώματα ψημένα όλα μαζί. Το ελληνικό κοινό, είπε, δεν δίνει προσοχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι δημοσκοπήσεις, ωστόσο, αντικατοπτρίζουν υψηλά επίπεδα αντιαμερικανισμού (ή, όπως τόνισε, αντι-κυβερνητικό ή αντι-θεσμικό ή αντι-οτιδήποτε συναισθήμα), γιατί οι άνθρωποι αρέσκονται να δίνουν έτσι διέξοδο στις απογοητεύσεις τους. Μόλις σκάψει λίγο βαθύτερα στο μουσακά, συνέχισε, θα διαπιστώσετε ότι το κοινό σε γενικές γραμμές είναι ικανοποιημένο με τις αποφάσεις που παίρνει η κυβέρνηση, ακόμη και για εκείνες όπου η Ελλάδα και οι ΗΠΑ συμμαχούν.
Τάσεις στα Ελληνικά ΜΜΕ
7. Ολοένα και περισσότερο τα ελληνικά ΜΜΕ αφιερώνουν περισσότερο χώρο στα καθημερινά προβλήματα του μέσου Ελληνα, στην ιδιωτική ζωή των πολιτικών, στην ψυχαγωγία και τον αθλητισμό παρά στα διεθνή θέματα. Η ελληνική συμμετοχή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει λάβει ελάχιστη κάλυψη, ενώ σπάνιες είναι οι αναλύσεις για την Ε.Ε. Τα σημαντικά διεθνή γεγονότα λαμβάνουν εκτενή κάλυψη μόνον όμως μέσω διεθνών δικτύων και ειδησεογραφικών πρακτορείων. Στα αίτια [αυτής της αντιμετώπισης] περιλαμβάνονται ο ελληνικός εθνοκεντρισμός, η απροθυμία των ιδιοκτητών ΜΜΕ να προβάλουν τις επιτυχίες της παρούσας κυβέρνησης και η απουσία μιας στιβαρής ελληνικής ηγεσίας στο διεθνή στίβο.
“Ποιοί” είναι τα ΜΜΕ;
8. Τα ιδιωτικά ΜΜΕ της Αθήνας ανήκουν σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων που έχουν δημιουργήσει ή κληρονομήσει περιουσίες από τη ναυτιλία, τις τράπεζες, τις τηλεπικοινωνίες, τον αθλητισμό, τα πετρέλαια, τις ασφάλειες κ.τ.λ και που έχουν δεσμούς αίματος, γάμου ή μοιχείας με πολιτικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους και άλλους μεγιστάνες των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, ο εφοπλιστής και επενδυτής στο Mega Channel, Βαρδής Βαρδινογιάννης είναι ο καλύτερος φίλος του Χρ. Λαμπράκη, εκδότη των εφημερίδων “Το Βήμα”, “Τα Νέα”, “Athens News” και του in.gr και ο Λαμπράκης έχει συμβόλαια κατασκευής δημοσίων έργων. Τα δύο παιδιά του Βαρδινογιάννη έχουν παντρευτεί με μέλη των οικογενειών Γουλανδρή και Νομικού. Η αδελφή του Ελένη είναι παντρεμένη με τον βουλευτή της Ν.Δ. Γιάννη Κεφαλογιάννη που είναι σύμβουλος του πρωθυπουργού Καραμανλή.
9. Ο ελληνικός όρος “διαπλεκόμενα συμφέροντα” αναφέρεται αποκλειστικά στον ιστό των σχέσεων μεταξύ ΜΜΕ, επιχειρήσεων και κυβέρνησης. Ο νυν υπουργός Εμπ. Ναυτιλίας πρόσφατα σχολίασε πως η κυβέρνηση είναι μαριονέτα στα χέρια των διαπλεκόμενων συμφερόντων (το σχόλιό του δεν διασκέδασε ούτε τους μεγιστάνες του Τύπου ούτε τον πρωθυπουργό αλλά με κάποιο τρόπο έχει κρατήσει τη θέση του). Οι σχέσεις είναι πιο περίπλοκες από αυτές μεταξύ θεών, ημίθεων και ανθρώπων στην ελληνική μυθολογία…
10. Οσον αφορά τους ίδιους τους δημοσιογράφους είναι ένα μάτσο κακοπληρωμένων που συνήθως έχουν πολλές δουλειές προκειμένου να πληρώνουν τους λογαριασμούς τους. Δεν είναι ασύνηθες ένας δημοσιογράφος να εργάζεται στο γραφείο τύπου του υπουργείου που καλύπτει. Γνωρίζουν πολύ καλά για τους διαφορετικούς αφέντες [που υπηρετούν]. Μία έμπειρη δημοσιογράφος του Mega λέει πως μόνο μία φορά ασκήθηκε κριτική από τον σταθμό σε κάποιον από τους 5 ιδιοκτήτες του. Είναι επίσης αποδεκτό για τους δημοσιογράφους να λαμβάνουν δώρα ή ακόμα και χρήματα. Η οργανωτική επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 ήταν διαβόητη για την πληρωμή δημοσιογράφων προκειμένου αυτοί να γράφουν αρεστές ιστορίες.
Τι σημαίνουν αυτά για τις ΗΠΑ;
11. Ο ισχυρός αντιαμερικανισμός έρχεται και φεύγει όχι με τις παλίρροιες αλλά με την ‘εμμονή της ημέρας’.Ακόμα και στην απουσία θεμάτων που απευθείας εμπλέκουν τις ΗΠΑ -όπως η φερόμενη παρακολούθηση Ελλήνων πολιτικών- υπάρχει πάντοτε ένα υπόγειο ρεύμα αντιαμερικανισμού. Τίτλοι όπως “Βάση της Σούδας: Στρατόπεδο θανάτου” ή “Νέα αμερικανική πρόκληση” είναι συνηθισμένοι. Οι συνηθισμένες διμερείς συνομιλίες συχνά παρουσιάζοντα με τις ΗΠΑ να ασκούν “ασφυκτικές πιέσεις” στην Ελλάδα… Ακόμα και η σχετικά ισορροπημένη αγγλόφωνη “Athens News” δημοσίευσε πρόσφατα ένα θέμα σε 4 σελίδες για το Ιράν με ανταποκρίσεις από την Αθήνα και την Τεχεράνη και με σχόλια ότι οι ΗΠΑ σχεδιάζουν πυραυλικές επιθέσεις από τη Σούδα εναντίον του Ιράν χωρίς καμία αναφορά στις πραγματικές θέσεις των ΗΠΑ.
12. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τον αντι-αμερικανισμό της κοινής γνώμης και των δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης: παρέμβαση των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο τη δεκαετία του 1940, την αμερικανική υποστήριξη της χούντας το 1967-1974, και την αμερικανική αποδοχή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974, για να μην αναφερθούμε στον ισχυρισμό της Αμερικής ως “πολεμοκάπηλος” στη Σερβία και τη Μέση Ανατολή. Οι σχέσεις U.S.-E.U. είναι επίσης ένας παράγοντας, ώστε τα μέσα ενημέρωσης να επικεντρώνονται στις αντι-Ατλαντικές διαφωνίες αντί των συνεργασιών. (Αυτό έπαιξε με την αγορά των 30 F-16 και την επακόλουθη απόφαση να μην αγορασθούν επιπλέον 10 F-16 being portrayed as Greece snubbing, but then subsequently embracing the E.U., rather than getting the best planes for their bucks.)
13. Επιπροσθέτως, πολλοί ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης και διαμορφωτές της κοινής γνώμης παραδοσιακά κοιτούν προς την πρώην Σοβιετική Ένωση λόγω ιδεολογικών πεποιθήσων. Μερικοί από τους ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης έχουν “δεσμούς πετρελαίου” στη Μέση Ανατολή. Μερικοί έχουν ιδεολογικούς ή οικονομικούς λόγους για βάζουν φρένο στην παγκοσμιοποίηση, φοβούμενοι ότι θα βλάψει τα δικά τους ευρείας κλίμακας διεθνή οικονομικά συμφέροντα. Τέλος, στην ελληνική κοινή γνώμη ευδοκιμούν σήμερα, όπως και στο 800 π.Χ. οι μύθοι, οι αποδιοπομπαίοι τράγοι και οι θεωρίες συνωμοσίες, με τις ΗΠΑ να εμφανίζονται ως ‘Κυρίαρχος του Πλανήτη” που ευθύνεται για τα εσωτερικά προβλήματα της Ελλάδας και την απουσία αναστήματος στο διεθνή στίβο… Επίσης οι ΗΠΑ σε τακτική βάση
παρουσιάζονται να ευνοούν τους γείτονές της Ελλάδας στη διεθνή πολιτική σκηνή (Τουρκία, Μακεδονία, κ.λπ.) σε βάρος των ελληνικών εθνικών συμφερόντων.
14. Στην ουσία όμως, οι διμερείς σχέσεις είναι υγιείς, παραγωγικές, παρά τους χαρακτηρισμούς από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι ΗΠΑ και η Ελλάδα συνεργάζενται τακτικά και καλά σε μια σειρά θεμάτων. Από την άλλη πλευρά, τα μέσα ενημέρωσης μέσο του δικού τους σήματος συμβάλλουν προς μια κατεύθυνση πίεσης της Ελληνικής κυβέρνησης υποβαθμίζοντας, κατά καιρούς, τη συνεργασία της με τις ΗΠΑ.
Μια Case Study: Η επίσκεψη Ράϊς
15. Η Πρεσβεία εκτιμά την επίσκεψη της κ. Ράις της 25ης Απριλίου στην Αθήνα ως πολύ επιτυχημένη. Το Υπουργείο Εξωτερικών είπε ότι ήταν θετική και χρήσιμη. Ωστόσο, οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί εκείνη την ημέρα πρόβαλλαν βίντεο από συναντήσεις της, πλαισιωμένο με σκηνές από αμερικανικά αεροσκάφη που ρίχνουν βόμβες και Έλληνες να διαδηλώνουν στους δρόμους. Μετά την επίσκεψη, τα μέσα ενημέρωσης υπέρ της αντιπολίτευσης που χρησιμοποίησε κραυγαλέα πρωτοσέλιδα για να παρουσιάσει την Ελληνική κυβέρνηση ότι ενδίδει σε «παράλογες απαιτήσεις» της Γραμματέας, ενώ μόνο μερικές φιλοκυβερνητικές εφημερίδες σκιαγράφησαν την επίσκεψη ως θετική για το διεθνές κύρος της Ελλάδας. Κυβερνητικές επαφές και οι ίδιοι δημοσιογράφοι σχολιάσαν σε μας ότι η επίσκεψη πήγε πολύ καλύτερα από ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης άφησαν να εννοηθεί. Αυτή η διχοτομία υπογράμμισε την εμμονή των μέσων μαζικής ενημέρωσης με τις ΗΠΑ. Οι εφημερίδες σπάνια χαρακτηρίζουν ως “επιτυχία” ή “αποτυχία” τις σχεδόν εβδομαδιαίες επισκέψεις ρουτίνας στην Αθήνα των διάφορων ευρωπαίων υπουργών Εξωτερικών.
Επικείμενες Αλλαγές:
16. Η ιδιωτική τηλεόραση στο σύνολο της και οι περισσότεροι ραδιοφωνικοί σταθμοί λειτουργούν χωρίς άδεια μέχρι τώρα, καθώς δεν υπήρξε νομοθετικό πλαισίο για τη χορήγηση αδειών. Ένας νέος νόμος για τα ΜΜΕ αναμένεται να απαιτεί άδειες και έτσι να περιορίσει δραστικά τον αριθμό των εν λειτουργία σταθμών. Παράλληλα δηλώνεται η ανάγκη να επιβληθεί τάξη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά, μέχρι στιγμής είναι αναπόδεικτη η επιθυμία της Νέας Δημοκρατίας να σπάσει το πλέγμα των συνυφασμένων συμφερόντων. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις, προσπαθώντας να αποκτήσουν ευνοϊκή κάλυψη, έκαναν τα στραβά μάτια στις παράνομες κινήσεις των ΜΜΕ σε διάφορους τομείς, δίνοντας τους μέχρι και φορολογικές ελαφρύνσεις.
Πως αντιμπετωπίζουμε τα ΜΜΕ:
17. Η πλειονότητα των ΜΜΕ υιοθετεί μια αντι-αμερικανική ή/και αντι-Μπους στάση σε κάθε ρεπορτάζ με διεθνείς προεκτάσεις, περιλαμβανομένων των γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών, της φτώχειας, του περιβάλλοντος, και του ελέγχου του διαδικτύου. Εχουμε με επιτυχία δημοσιεύσει συνεντεύξεις, άρθρα op-ed με εγχώρια παραγωγή, και υλικό IIP για σημαντικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε σφάλματα και παραλείψεις μέσω τηλεφωνημάτων και επιστολών προς αρχισυντάκτες και μέσω συναντήσεων με δημοσιογράφους, διευθυντές και εκδότες. Επίσης προσθέτουμε πόρους στις σχέσεις μας με σχολές δημοσιογραφίας και σπουδαστές, ελπίζοντας πως η επόμενη γενιά δημοσιογράφων θα είναι πιο ελεύθερη από προκαταλήψεις που έχουν χαρακτηρίσει την παρούσα και τις προηγούμενες γενιές. Οι συνομιλητές μας στις σχολές δημοσιογραφίας μας λένε ότι όντως έτσι είναι, αλλά φοβούνται πως οι αλλαγές στη βιομηχανία των ΜΜΕ σημαίνει πως οι σπουδαστές τους δεν θα μπορούν να βρουν και πολλές θέσεις στη δημοσιογραφία όταν αποφοιτήσουν.
Πού θα οδηγήσει όλο αυτό;
18. Ακόμη και αν η Ελληνική κυβέρνηση εφαρμόσει ένα νέο νόμο για τα μέσα ενημέρωσης, κάποιοι είναι επιφυλακτικοί κατά πόσον η Ελληνική κυβέρνηση μπορεί να βάλει σε σειρά τη χαοτική κατάσταση των media, διότι αυτό θα συνεπαγόταν μια αναμέτρηση με τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ. Σε περίπτωση που η ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης αλλάξει ριζικά ή / και οι προσπάθειες αποδώσουν καρπούς με τους φοιτητές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θα δούμε μια σταδιακή μείωση του αντι-αμερικανισμού που χρωματίζει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και μια στροφή σε πιο αντικειμενική και πιο εμπεριστατωμένη ενημέρωση. Τα καλά νέα είναι ότι η σχέση μας με την Ελληνική κυβέρνηση παραμένει ισχυρή, παρά τις προσπάθειες των μέσων ενημέρωσης, και το ελληνικό κοινό είναι άνετο να φέρεται εναντίον της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ενόσω θαυμάζει πολλές πτυχές της αμερικανικής κουλτούρας. Ries
